فقه مختصر روزه

موضوع جلسه 729–چهارشنبه : 1397/2/12

الحَمْدُ للهِ الحَيِّ القَيِّومِ،الدَّائمِ الَّذِي لاَ يَزُولُ، سُبْحَانَهُ يُقَلِّبُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ، عِبْرَةً وَذِكْرَى لأُولِي الأَبْصَارِ، وَأَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ سَيِّدَنَا وَنَبِيَّنَا مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ،     خَيْرُ مَنْ عَرَفَ حَقَّ رَمَضَانَ، وَوَاصَلَ البِرَّ والخَيْرَ بَعْدَ شَهْرِ المَغْفِرَةِ والإِحْسَانِ، فَصَلَواتُ اللهِ وَسَلاَمُهُ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ، وَمَنْ سَارَ عَلَى دَرْبِهِ، وَاقتَفَى أَثَرَهُ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ.

1- روزة رمضان رُکن مهم مسلماني است که مُنکر آن کافر و تارک آن فاسِق و گناهکار است .

2- روزه بر هر فرد مسلمان که توانايي بر روزه داري داشته باشد واجب و فرض عين است .

3- روزه بر زن در حال حَيض و نِفَاس واجب نيست ، و در آن حا لت روزه درست نيست و حرام است و بعد از رمضان در حالت پاکي قضاي آن واجب است .

4- حدوث حَيض و نِفَاس ، همچنانکه در مُفطرات روزه مي آيد ، روزه را باطل مي سازد .

5- اگر به وسيلة قُرص ضِد حاملگي که براي زن ضَرَر نداشته باشد و تجويز شود و حِيض زن از موعد مُقَرَّر به تأخير افتد ، روزه گرفتن در چنين روزهايي که عادتش به تأخير افتاده ، واجب و درست است .

6-روزه بربيماري که قدرت روزه گرفتن ندارد واجب نيست،اگر اُميد به بهبود دارد،پس از شفا يافتن قضا ميگيرد و اگر بيماري مُزمن است و اُميد به بهبود ندارد،بايد در برابرهر روز فِديه دهد.(650 گرم گندم يا برنج)

7- بيماري که بيماري مُزمن دارد و يا سالمندي که توانايي بر روزه گرفتن ندارد در حُکم برابرند ، يعني از روزه معاف شرعي اند و در ازاي هر روز فِديه مي دهند .

8- زن باردار و زن شيرده در حُکم روزه چهار حالت دارند :

 الف : هر گاه هيچ نوع زياني دراثر روزه داري به ايشان و فرزندشان نرسد ،لازم است روزه بگيرند و رُخصتي در ترک روزه ندارند .

 ب : هرگاه زيان متوجه خود زن شود وجنين يا طفل زيان نبيند ، حق افطار را دارد وقضا لازم مي گردد.

  ج : هر گاه در اثر روزه داري جنين يا طفل زيان بيند ، حق افطار را دارد و علاوه بر قَضا ، فِديه نيز لازم  ميگردد.

  د : هرگاه « مادر و فرزند » هر دو زيان ببينند ، فقط قَضا لازم مي گردد و فِديه لازم نمي شود .

9-[ مسافري که سفرش 16 فَرسنگ باشد و سفر او براي معصيت نباشد ، مي تواند از رُخصت فِطر استفاده نمايد و با وجود اين ، روزه گرفتن بهتر است ، مگر اينکه روزه او را بي تاب سازد ، مي تواند افطار نمايد و قضا لازم مي گردد . ( 1 فرسنگ  مساوي 6 کيلومتر ) ] ( 16 فرسنگ  مساوي 96 کيلومتر )

10- روزه بر کسي که تمام روز بي هوش باشد ، يا بر شخص ديوانه واجب نيست .

11- اگر شَخصِ بي هوش لحظه اي در روز به هوش آمد ، روزه اش درست است .

12- اگر فرض شود ، کسي تمام روز خواب رود و شب نيت روزه نموده باشد ، روزه اش درست است .

13- روزه بر کودک نا بالغ واجب نيست ، ولي وظيفه والدين است که فرزندان خود را از سِنِّ هفت سالگي به روزه داري تشويق نمايند . و چون احتمال بُلوغ از سن نُه سالگي است ، لذا احتياط آن است که کودکان را از سن هفت سالگي به روزه گرفتن عادت دهند .

14- رُکن روزه دوتاست و يا به عبارت ديگر دو چيز در روزه واجب است :

             الف )  نِيَّت .

              ب )  امساک و خودداري از مفطرات (چيزهايي که روزه را باطل مي کند ) .

15- طريقة نيت:

         نيت کردم فردا روزه باشم ، روزة اداي فرض ماه مبارک رمضان امسال براي خداوند بلند مرتبه .

16- اِمساک به معني خودداري از تمام چيزهايي است که روزه را باطل ميکند ،از صبح صادق تا مغرب شرعي.

17- آنچه روزه را باطل مي کنند عبارتند از :

                 1) خوردن و آشاميدن به عَمد .

                 2) جمع و نزديکي زناشويي .

                 3) استمنا .

                 4) حدوث حيض ، نِفاس و زايمان .

                 5) جُنون و ديوانگي .

                 6) بي هوش مطلق تمام روز که لحظه اي به هوش نيايد .

                 7) اِستفراغ به عَمد .

                 8) سُرُم وآمپولي که رفع تشنگي و گرسنگي نمايد .

18- آنچه روزه را باطل نمي کند به قرار زير است :

            1) استحمام و زير آب رفتن به شرطي که آب از منافذ طبيعي بدن وارد « جوف » نشود .

            2) استعمال سُرمه در چشم و يا قَطره و پُماد چشمي .

            3) سوزن و آمپول در رَگ يا در عضله براي علاج و درمان .

           4) خوردن و آشاميدن به طريق فراموشي ، مشروط بر اينکه به مَحضِ متوجه شدن دست بردارد و لقمه را فرو نبرد .

            5) چيره شدن استفراغ .

            6) استعمال حَنا بر دست يا پا و يا روغن مالي پوست بدن .

            7) ورود گردو غبار و يا پَـشِه که بدون قصد و اختيار وارد حَـلق روزه دار گردد .

          8) محتلم شدن در روز ، و تأخير در غسل جنابت که در شب واجب شده به بعد از اذآن صبح ، گرچه بهتر است پيش از اذآن صبح غسل نمايد .

19- کفارة روزه : مردي که روزة رمضان خود را به وسيلة جماع عَمدي باطل ساخت ، علاوه بر گنهکاري ، امساک بَقية روز و قضاي آن ، کَفَّاره نيز بر او لازم مي گردد .

کََفَّاره به ترتيب زير است :

      الف ) آزاد کردن بَردة مسلمان .

        ب ) در صورت نيافتن بَرده ، دو ماه پِي دَر پِي روزه گرفتن .

         ج ) در صورت عدم توانايي، شصت مسکين اطعام دادن،( هر مسکيني يک مُد : 650 گرم گندم يا برنج ).

20- فِدية روزه : فِديه به معناي اطعام مسکين است و در برابر هر روز يک مُد طَعام واجب مي گردد .        (650 گرم گندم يا برنج ).

21- فِديه بر سه قسمت است :

قِسمت اول : فِديه اي كه نياز به قضا ندارد شامل دو نفر مي باشد :

               1- بيمار مُزمِن .

               2- سَالمَند ناتوان كه در برابر هر روز فِديه مي دهد (650 گرم گندم يا برنج ) و روزه اش قَضا ندارد.

قِسمت دوُّم: كه علاوه بر قَضا ، فِديه نيز لازم است شامل سه نفر مي باشد:

               الف) زن باردار كه به خاطر تَرس از جَنين روزه نگر فته است .

                ب) زن شيرده كه به خاطر تَرس از فرزند شيرخوار روزه نگرفته است .

                ج) نجات دهنده اي كه غَريقي را نجات داده و موجب شكسته شدن روزه اش شده است .

قِسمت سوم: فِدية تاخير مخصوص كساني است كه در قَضاي روزه سُستي كرده اند و سال يا سال هايي بر آن گذشته است. وبه تعداد سالها براي هر روز يك فِديه لازم مي گردد، مثلاً اگر پنج روز قضا دارد ويك سال بر آن گذشته است،پنج مُد فِديه لازم است،واگردو سال گذشته است، براي پنج روز، دَه فِديه لازم است.

سُنَّت هاي روزه

      1- خوردن غذاي سَحَر و تأخير درآن : هر چند ديرتر باشد بهتر است تا ميان سَحَري و اَذان صبح فاصله  زياد نباشد كه به خواب رود و از نماز جماعت صبح محروم گردد .

        2- عجله کردن بر خوردن افطاري بعد از غروب كامل آفتاب .

        3- افطار كردن بر چند دانه رطب يا خرما .

        4-  خواندن دعاي افطار :

﴿اَللَّهُمَّ لَكَ صُمتُ وَعَلَي رِزقِكَ اَفطَرتُ﴾ « خدايا براي تو روزه گرفتم و بر روزي تو افطار كردم .» آنگاه بگويد : ﴿ذَهَبَ الظَمَاُ،وَابْتَلَّتِ العُرُوقُ،وَ ثَبَتَ الْاَجْر ُإِِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالي﴾: تشنگي از بين رفت و رَگها آب گرفتند ( سيراب شدم ) و ثواب روزه ام ( در نامة اعمال ) ثبت شده است به خواست خدا . يا اينکه جملة اخير به معني دعا است يعني خداوندا پاداشم را بنويس و ثبت فرما .حديث ابوداود«باقيات الصالحات ج 2ص219».

       5-  پرهيز از چيز هايي كه مخالف با اهداف روزه مي باشد مانند :

غيبت ، خَبَر چيني ، سُخَنِ بيهوده و .... زيرا اين اعمال در همه حالت حرام است و شايسته نيست شخص روزه دار ثواب عبادت روزه اش را با دروغ ، غيبت ، و .... باطل و ناقص سازد .

       6-  احسان و صدقه دادن به خويشاوندان مستحق و همسايگان ، فُقرا ، مسكينان  و ....

     7- مشغوليت به كارهاي نيك ،دانش اندوزي ،تلاوت قرآن ، ياد خدا و صلوات بر پيامبر و    آل اطهار و ياران برگزيده و راستينش .

       8- اعتكاف يا ماندن در مسجد به قَصد طاعت و عبادت .

زكات فِطر

[ فَلسفة اجتماعي زکات فطر : تأمين خوراک بينوايان در روز عيد است ، معمولاً روز عيد وقت شادي مسلمانان است و عيد هم وقتي مَعني خود را دارد که همه در شادي شريک باشند ، چنانکه                  حضرت عيسي﴿ عَلَيهِ السَّلَام ﴾ به پيشگاه خداوند متعال عرض کرد « آفريدگارا و پروردگارا ! سُفره اي از آسمان ( براي ما بنده گان ) فرو فرست تا ( روز نزول آن ) جَشني براي ما ( مومنان ) مُتقدِّمين و ( ديگر مومنان ) متأخرين شود و معجزه اي از جانب تو باشد . و ما را ( نه فقط امروز بلكه هميشه ) روزي برسان و تو بهترين روزي دهندگاني» ﴿مائده114﴾

فقيري که لبانش بر دندان ، و شکمش به پشت چَسبيده از بَس که نان ندارد توان از کجا بدست آورد تا شادمان باشد ؟! پس برشما است ، اي کسانيکه سفره هاي رنگين و پُر زَرق و بَرق را مي گسترانيد ، يک روز در سال را نيز براي خانواده هاي برادر و خواهر مُسلمان فقيرتان شادي آفرين باشيد ، مگر شما هيچ نعمتي را از افراد خانواده تان دريغ مي داريد؟پس چطور به برادران و خواهران مسلمان توجه نميکنيد ؟!

يکي از کارهاي زيبا، شناسايي نيازمندان به زکات فطر ميباشد که توسط انجمن خيريه صورت  مي گيرد و همکاري    فَرد فَرد جامعه در پرداخت زکات به اين نهاد معنوي وتقسيم عادلانه آن بين فقرا ضروري مي باشد.

پس به مناسبت پايان ماه مبارك رمضان و شُكرانَة اين نعمت بزرگ و توفيق عبادت و همدردي با فُقرا و مُستمندان در روز عيد اين تکليف الهي را به نحو اَحسنت انجام دهيد . ]

 مهمترين مسائل و اَحكام فِطريه به شرح زير بيان مي گردد :

مسألة 1: فايده و حِكمت عَملي پرداخت زَكات فِطر، طَهارت وپاكيزگي روزه دار است كه نُقصان روزه را جُبران كند. همانند سجدة سَهو كه نُقصان نماز را جبران مي كند .

مسألة 2 : كسي كه بعد از غروب آفتاب شَب عيد فوت كند زَكات فِطرش واجب است .

مسألة 3 : نوزادي كه قَبل از غروب آفتاب شب عيد به دنيا آيد فِطريه اش لازم است  .

مسألة 4:جَنِين درشكم مادرفِطريه ندارد ،مگراز باب اِستِحسان نَظَر به فَتواي حضرت عُثمان«رَضِيَ اللهُ عَنْهُ »

مسألة 5 : نوزادي كه پس از غروب آفتاب شب عيد به دنيا آيد فطريه ندارد .

مسألة 6 : وقت اَداي سَرفِطره پيش از رفتن به ميعادگاه عيد براي نماز عيد مي باشد .و بعد از نماز عيد تا غروب آفتاب روز عيد اَداء،ولي مَكروه مي باشد.حَتَّي اِلامكان حَتماً قبل ازنماز عيد بين فُقرا تقسيم گردد

مسألة 7 : تأَخير در فِطريه از روز عيد حرام و به قَضا مي افتد .

مسألة 8 : وقت وجوب فِطريه ، شب عيد فِطر مي باشد وليكن مانعي نيست كه چند روز قبل از عيد به مُستحقان داده شود .

مسألة 9 : زكات فِطر چون زكات سَرانه است ، يعني بر عموم مسلمانان ( مَرد ،‌ زن ، پير ، جوان ، بالغ ، نابالغ ، نوزاد ، آزاد ، بَرده ، غَني ، فقير و مسكين ) واجب است .

مسألة 10 : فقيري از دادن زَكات فِطر مُعاف است كه غذاي شب و روز عيد را نداشته باشد .

مسألة 11 : فقيري كه غذاي شب و روز عيد را ندارد  ، چنانچه با كمكهاي مردمي كه فِطريه به او مي دهند ،‌ زيادتر از  نياز خود داشته باشد ،‌ بر او واجب است كه زَكات فِطر خود را  ادا كند .

مسألة 12 : هرشخص وظيفه دارد فِطرية خود و كلية افراد تحت پوشش را كه مخارج روزانة آنها به طريق شرعي بر او واجب است ، بپردازد ، مانند : هَمسر ،‌ فَرزندان و .......

مسألة 13 : فِطرية زن مُطَلقه ، طَلاق رجعي ( يك طَلاقه و دو طَلاقه ) و يا مُطَلقه ، طَلاق بائن (سه طَلاقه ) كه حامله باشد برشوهر واجب است ، چون نَفََقَة ايشان در زمان عدت بر شوهر طَلاق دهنده مي باشد .

مسألة 14 : فِطرية مهمانان شب و روز عيد بر صاحبخانه نيست و همچنين فِطرية كساني كه در طول           ماه مبارك رمضان در منزل كسي زندگي مي كنند با اينكه غذاي سَحَري و اِفطاري نيز تَنَاول ميكنند ، مگر از باب فضيلت و احسان .

مسألة 15 : مقدار واجب فِطرية سرانه ، يك صَاع نبوي است و آن پيمانه اي است كه در وزن معادل سه چَارَك محلي ، يعني 2500 گرم ( دو كيلو و نيم ) از غذاي اکثر مردم شهر ، يعني برنج مي باشد .

مسألة 16 : قُوت غالب بايد از دانة سالم بي عيب باشد ، بنابراين برنج كِرم زده  و يا شكسته و خورد شده  يا آرد برنج گر چه به مصرف مي رسد ، جايز نيست .

مسألة 17 : فِطريه بايد به كساني كه مُستَحَقِّ زكات هستند داده شود و دقت گردد تا بر اساس نياز نيازمندان اولويت بندي شود .

مسألة 18 : افرادي كه نِيَّتشان مُعْتَبَر است ، مانند : عاقل ، بالغ و بچه اي كه قدرت تشخيص دارد ، خودشان نيت فِطريه را مي كنند و افرادي كه نِيَّتشان مُعْتَبَر نيست ، مانند : خُردسال و ديوانه ، وَلِيِّ آنها نيت مي كند.

مسألة 19 : انتقال فِطريه از شهري به شهر ديگر با وجود مُستحقان جايز نمي باشد .

مسألة 20 : اگر موسسه يا افرادي متعهد گردند كه فِطرية مردم را به طريق نَقد عادلانه وكارشناسي شده  جمع آوري نمايند و سپس بر اساس مُقَرَّرات فِقهي اقدام به خريد قُوتِ غالب شهرنمايند و وكالت درخريد قُوت و توزيع آن داشته باشند[مثلاً : انجمن خيريه ] بلامانع مي باشد .

فضيلت ماه شوال و روزه گرفتن در آن

 [روزه گرفتن شش روز از ماه شوال بعد از رمضا ن سُنَّت مؤکده  مي باشد ، در تَشويق وتَرغيب مردم به روزه گرفتن آن حديثي از پيامبر﴿صَلَّي اللهُ عَلَيّهِ وَ َسَلَّمْ﴾وارد شده است که :کسی که رمضان را روزه گرفته و به تعقيب آن شش روز از شوال را به آن وصل کند، مانند آن است که هميشه روزه داشته است. (مسلم)

 بنابر اين هرکس در تمام سالها بعد از رمضان اين شش روز را روزه بگيرد مثل اينکه در تمام عمرش روزه بوده است.

 به اين دليل روزه ماه رمضان به اضافه شش روز از شوال مانند روزه تمام سال است ،  چون که روزه بودن رمضان مثل روزه بودن 10ماه است از اين لحاظ که هر نيکي 10برابر نزد خداوند بر آورده مي شود و شش روز شوال نيز مانند شصت روز (دوماه) است پس 10ماه به اضافه 2ماه يک سال کامل مي شود .

وحديث ثوبان ﴿رَضِيَ اللهُ عَنْهُ﴾ از پيامبر﴿صَلَّي اللهُ عَلَيّهِ وَ َسَلَّمْ﴾که فرمودند : روزه ماه رمضان به 10ماه  و روزه شش روز از شوال نيز به 2ماه حساب مي شود که مجموع آن مانند روزه تمام سال مي شود  .

امام احمد (5/280) وابن حبان در صحيحش (3627) وامام احمد گفته است : در اين باب حديثي صحيح تر از اين حديث نداريم.

حکمت ماه شوال و روزه گرفتن در آن :

روزه  شَوال و شَعبان به نسبت رمضان مانند سُنَّتهَايِ رَواتِب قبل و بعد از نماز هاي واجب است ، که با انجام آنها نقصهايي که در نماز واجب رُخ داده است جُبران مي شود ؛ چون روز قيامت فرايض با نَوَافِل تکميل مي شوند ، اکثر مردم در روزه هاي واجبشان دچار نَقصهايي مي شوند ، پس به اعمالي که اين نُقصانيها واشکالات را جبران نمايد احتياج دارند .]

منبع : فقه روزه همراه با مسائلي دربارة زکات فطر از شيخ عبدالعزيز قاضي زاده

تنظیم کننده:احمددانايي فر

[email protected] - osvehbook.com- osvehbook.blogfa.com

کانال دنياي دانايي و دانش در تلگرام @osvehbook کانال بخوان @bookosveh

حروفچــيني: ضياء الدين و سُمَيه   (بندر خمير:1397/2/10)